Στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου την περασμένη εβδομάδα, οι ΗΠΑ με εμφαντικό τρόπο έστειλαν στην Ευρώπη το ισχυρό μήνυμα ότι δεν μπορεί πλέον να βασίζεται στη διατλαντική υποστήριξη. Σε μια ομιλία-παραλήρημα ο αντιπροέδρος JD Vance, αφήνοντας κατά μέρος τη διπλωματική γλώσσα, με τεράστια δόση αγένειας μίλησε για πολιτιστική παρακμή της Ευρώπης και για έλλειψη δημοκρατίας, θέλοντας να στείλει το μήνυμα ότι η Ουάσινγκτον αλλάζει δόγμα και δεν συμπορεύεται πλέον με τις υπόλοιπες, ευρωπαϊκές, πρωτεύουσες. Αν οι δηλώσεις αυτές έχουν τρομοκρατήσει το Παρίσι και το Λονδίνο που σπεύδουν να συναντήσουν τον Τράμπ, πόσο η αλλαγή πλεύσης των ΗΠΑ αφορά την Ελλάδα και την Κύπρο και πώς μπορεί να ανατρέψει επιλογές που μέχρι στιγμής έχουν γίνει από Αθήνα και Λευκωσία;
Κάποιοι κάνουν λόγο για επικοινωνιακή τακτική του Τραμπ για να φέρει τους συμμάχους στα μέτρα του, κάποιοι θεωρούν ότι στις σχέσεις ΗΠΑ-Ευρώπης υπάρχουν υπαρκτά και κυρίως σοβαρά προβλήματα και ότι κατά κύριο λόγο οι ΗΠΑ επιχειρούν να αλλάξουν ισορροπίες που ισχύουν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Για παράδειγμα: Ποιος χρηματοδοτεί το ΝΑΤΟ; Ποιος από τούδε και στο εξής αναλαμβάνει το κύριο κόστος των πολέμων στους οποίους η Δύση εμπλέκεται για να διαφυλάξει την πρωτοκαθεδρία, αλλά κυρίως τα οικονομικά της συμφέροντα, ξεκινώντας από την Κορέα, το Βιετνάμ, το Αφγανιστάν, το ΙΡΑΚ και σήμερα την Ουκρανία; Από την άλλη, αυτή η αντιπαράθεση και κυρίως η λογική του πρακτικού μπίζνεσμαν, που έφερε στην πολιτική ο Τραμπ, φαίνεται να προκαλούν παράπλευρες απώλειες. Πού στέκεται στη νέα τάξη πραγμάτων που προσπαθεί να επιβάλει η σημερινή ηγεσία των ΗΠΑ το διεθνές δίκαιο και η διεθνής νομμότητα; Αν σύμφωνα με τον Ντόναλντ Τραμπ φταίει ο Ζελένσκι στο Ουκρανικό, γιατί είναι ο Πούτιν που εισέβαλε στην Ουκρανία και όχι το ανάποδο; Με αυτή τη λογική ποιος θα συγκρατήσει την ίδια την Αμερική, την Κίνα, τη Ρωσία, την Τουρκία και άλλες δυνάμεις να κινηθούν εναντίον των αδυνάτων γειτόνων τους; Έχει λόγο ύπαρξης ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και άλλοι οργανισμοί διεθνούς αλληλεγγύης ή πρέπει να αποδεκτούμε ότι ο πλανήτης μετατρέπεται σε ζούγκλα;
Χρεοκοπία
Ολοι ταυτόχρονα αντιλαμβάνονται ότι η κρίση στις σχέσεις των μέχρι πρότινος στενών συμμάχων δεν είναι μόνο πολιτική, αλλά κυρίως οικονομική. Οι ΗΠΑ είναι μια χώρα με σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Το αμερικανικό δημόσιο χρέος «φούσκωσε» στα 35,7 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2024, σημειώνοντας αύξηση 2,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων από το τέλος του δημοσιονομικού 2023. Οι ετήσιοι τόκοι για την εξυπηρέτησή του το έτος 2024 ανήλθαν σε 1,16 τρισεκατομμύρια δολάρια, ξεπερνώντας για πρώτη φορά το κατώφλι του 1 τρισ. δολαρίων. Αποτελούσαν μάλιστα την τρίτη μεγαλύτερη δαπάνη στον προϋπολογισμό, μετά την κοινωνική ασφάλιση και την υγειονομική περίθαλψη. Την ίδια στιγμή το συνολικό έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου (αγαθών και υπηρεσιών) των ΗΠΑ αυξήθηκε το 2024 κατά 133,5 δισ. δολάρια (ετήσια αύξηση 17%), ανερχόμενο σε 918,4 δισ. δολάρια, από 784,9 δισ. δολάρια το 2023.
Αν οι ΗΠΑ ήταν μια κανονική χώρα, αν δεν είχαν το δολάριο ως διεθνές μέσο συναλλαγής, δεν ήλεγχαν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τους οίκους αξιολόγησης, πολύ πιθανό να ήταν τα τελευταία χρόνια σε ένα πολύ αυστηρό Μνημόνιο, όπως βρέθηκαν πάρα πολλές χώρες της Ευρώπης.
Ουκρανικό
Οι ΗΠΑ έχουν συνεισφέρει στον Ουκρανικό Πόλεμο 350 δισ. μέχρι στιγμής και λογικά επιδιώκουν έναν όσο το δυνατό γρηγορότερο τερματισμό του πολέμου, κάτι βέβαια που επιθυμούν όλοι. Είναι ταυτόχρονα ο μεγαλύτερος συνεισφορέας στη λειτουργία του ΝΑΤΟ (κοντά στο 40% του προϋπολογισμού). Τούτων λεχθέντων οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι καλούνται να εξετάσουν προσεχτικά τον ρόλο τους στο ΝΑΤΟ. Καλούνται πλέον να συμμετάσχουν ενεργά σε συζητήσεις με τις ΗΠΑ σχετικά με τη σταδιακή μεταφορά βασικών ρόλων και θέσεων σε ευρωπαϊκό στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό. Το τελευταίο θα είναι πολύ άβολο για τους Ευρωπαίους αφού πρέπει να βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη και να αυξήσουν τους αμυντικούς τους προϋπολογισμούς. Εκεί που περιόριζαν τις δαπάνες για να αυξήσουν κοινωνικές παροχές και επιδόματα, τώρα θα πρέπει να κινηθούν αντίστροφα και μάλιστα σε μια Ευρώπη που οι Λαοί διαμαρτύρονται και στρέφονται προς τους ακραίους λαϊκιστές.
Οι ΗΠΑ δεν επιδιώκουν μόνο τον περιορισμό των εξόδων του ΝΑΤΟ. Το συμφέρον της χώρας, όπως αναγιγνώσκεται από τη σημερινή κυβέρνηση, προβλέπει τη μετατόπιση βαρών από την ευρωπαϊκή άμυνα στην απελευθέρωση πόρων για τα σύνορα και τα συμφέροντα των ΗΠΑ στον Ινδο-Ειρηνικό. Οι ΗΠΑ εγγυώνται αυτή τη στιγμή την Ασφάλεια της Αυστραλίας, της Ιαπωνίας, της Νοτίου Κορέας αλλά και της Ταϊβάν έναντι της Κίνας. Αν ο εχθρός, σύμφωνα με τις ΗΠΑ, είναι σήμερα η Κίνα, τότε πάση θυσία θα πρέπει να βελτιωθούν οι σχέσεις με τη Ρωσία η οποία δεν θα πρέπει να αφεθεί να διολισθήσει σταδιακά υπό την επιρροή του Πεκίνου. Προς αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσε να βοηθήσει η Τουρκία, η οποία έχει καλές σχέσεις με Κίεβο και Μόσχα και η οποία ήδη έχει βοηθήσει στο συριακό και στην έξωση του Ιράν από την περιοχή.
Η απάντηση της Ευρώπης
Οι χώρες της ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο, αν δεν ευθυγραμμιστούν με τις αποφάσεις Τραμπ, έχουν να λάβουν άμεσες και δύσκολες αποφάσεις: πώς θα στηρίξουν την Ουκρανία, πώς θα υπερασπιστούν την ευρωπαϊκή ήπειρο, αν η Ρωσία παραμένει εχθρός, και ποια μορφή θα πρέπει να πάρουν τώρα οι σχέσεις με τις ΗΠΑ. Ο Εμανουέλ Μακρόν δήλωσε ότι δεν μπορεί να προστατευθεί η Ουκρανία χωρίς εγγυήσεις και των ΗΠΑ και ήδη μαζί με τον Βρετανό Πρωθυπουργό ζητήσαν και θα έχουν συνάντηση με τον Τραμπ. Σε ό,τι αφορά την Ουκρανία, οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν μερικά χαρτιά να παίξουν: Κατέχουν τα περισσότερα από τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, τα οποία πιθανώς θα αποτελέσουν μέρος μιας διαπραγμάτευσης με τον Πούτιν. Η Ευρώπη ήταν επίσης ο κύριος πελάτης του ρωσικού φυσικού αερίου και θα μπορούσε να ξαναγίνει. Ακόμη και αν η πίεση να αγοράσουν ξανά αυτή τη φθηνή ενέργεια αυξάνεται (είναι ένα θέμα που συζητείται στη γερμανική προεκλογική εκστρατεία), παραμένει ένα σημείο διαπραγμάτευσης.
Η ΕΕ μπορεί να επενδύσει ακόμα στις γκάφες της Ουάσινγκτον, αφού τα διαπιστευτήρια του Τραμπ ως διαπραγματευτή έχουν πλέον αναμφισβήτητα πληγεί. Τη βδομάδα που πέρασε και πριν ξεκινήσουν ουσιαστικές διαπραγματεύσεις, η κυβέρνησή του δεσμεύτηκε δημοσίως ότι η Ουκρανία δεν θα είναι μέρος του ΝΑΤΟ, άφησε να εννοηθεί ότι η Ρωσία θα μπορούσε να κρατήσει εδάφη που κατέλαβε στον πόλεμό της και δήλωσε σταθερά ότι κανένας αμερικανικός στρατός δεν θα υπερασπιστεί την Ουκρανία.
Ο Μπόρις Πιστόριους, υπουργός Άμυνας της Γερμανίας, ήταν ο πρώτος που επανέφερε τον όρο «κατευνασμός» στη σύνοδο του Μονάχου. Όπως είπε, «δεν υπάρχει τέχνη σε οποιαδήποτε συμφωνία που κάνει τις πιο σημαντικές παραχωρήσεις πριν καν αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις».
Το σίγουρο από τις τοποθετήσεις Τραμπ είναι ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να βασίζεται στις ΗΠΑ για την ασφάλειά της, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, κάτι που τρομάζει κυρίως τα πρώην ανατολικά κράτη της ΕΕ που ακόμα ζουν με τον φόβο του μεταπολεμικού σοβιετικού αυταρχισμού. Ο Τραμπ μέσα από ακραίες δηλώσεις έχει καταστήσει σαφές ότι οι παλιοί φίλοι και οι σύμμαχοι δεν μετράνε. Με αυτόν τον τρόπο έχει υπονομεύσει ριζικά την ευρωπαϊκή εμπιστοσύνη σε ό,τι αφορά τη δέσμευση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ και στην αρχή της αμοιβαίας άμυνας -το θεμέλιο της ειρήνης και της ασφάλειας στην Ευρώπη για πάνω από 75 χρόνια. Έχει επίσης εγκαταλείψει την ιδέα ότι οι ΗΠΑ θα πρέπει να προσπαθήσουν να καθορίσουν τις αρχές με βάση τις οποίες συνεργάζεται ο κόσμος. Ο Πρόεδρος Τραμπ έχει καταστήσει σαφές ότι η επιδίωξη αυτού που θεωρεί ως άμεσο συμφέρον των ΗΠΑ είναι κάτι περισσότερο από ένα προεκλογικό σύνθημα. Είναι η αποφασισμένη πολιτική του.
Βρετανία - ΕΕ
Τα γεγονότα αυτής της εβδομάδας και οι συνεχείς βολές της Ουάσινγκτον κατά του Λονδίνου κάνουν κάποιους στην Ντάουνινγκ Στριτ να σκέφτονται ξανά και ξανά την απόφασή τους για Brexit. Πιο πρακτικά σκέφτονται ότι μπορεί να δώσουν στο Ηνωμένο Βασίλειο νέα αφορμή για να ευθυγραμμιστεί πιο σταθερά με την ΕΕ, αφού η Βρετανία δεν λογαριάζεται πλέον ως υπασπιστής και το δεξί χέρι των ΗΠΑ στη διαχείριση των υποθέσεων του πλανήτη. Αυτό που πλέον κατανοούν και οι Ευρωπαίοι και οι Βρετανοί είναι ότι θα πρέπει να χειριστούν έναν Αμερικανό Πρόεδρο που φαίνεται αποφασισμένος να επανασχεδιάσει τις διεθνείς σχέσεις και συμμαχίες, χωρίς τη συμμετοχή τους. Αυτό ίσως γίνει πολύ πιο εύκολο αν στα επόμενα χρόνια κάποια ακροδεξιά κόμματα αναλάβουν τις κυβερνήσεις σε διάφορες χώρες της ΕΕ. Τόσο ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ όσο και ο Έλον Μασκ κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση.
Ελλάδα και Κύπρος
Τέτοιου είδους προβληματισμοί πρέπει να αφορούν και την Ελλάδα και την Κύπρο. Αρχικά η Ελλάδα και στη συνέχεια η Κύπρος έχουν επί διακυβέρνησης Μπάιντεν κινηθεί σε μια ενδυνάμωση των πολιτικών και κυρίως αμυντικών τους σχέσεων με την Ουάσινγκτον. Για την Ελλάδα αυτό σήμαινε αναβάθμιση της γεωπολιτικής της θέσης με λειτουργία νέων και αναβάθμιση παλαιότερων βάσεων, με παραλαβή νέων εξελιγμένων πολεμικών αεροσκαφών, με βελτίωση ακόμα και των στρατιωτικών ισορροπιών έναντι της Τουρκίας. Στο ίδιο μοτίβο η Κύπρος αναβαθμίζει τη βάση Ανδρέα Παπανδρέου στην Πάφο, κτίζει πολεμικό ναύσταθμο στο Βασιλικό και παραχωρεί το έδαφός της σε Αμερικανούς που δρουν στη Μέση Ανατολή. Πρόκειται για κινήσεις Ελλάδας και Κύπρου που ευθυγραμμίζονταν με την ανάγνωση της Ουάσινγκτον και λάμβαναν υπόψη τη στάση της Τουρκίας έναντι της Δύσης, την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και βέβαια τον πόλεμο στη Γάζα. Η ανάγνωση του Τραμπ σήμερα, τουλάχιστον έναντι της Τουρκίας και της Ρωσίας, φαίνεται να αλλάζει. Εν τοιαύτη περιπτώσει ίσως αλλάξουν τα αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή και η σημασία που αποδίδει η Ουάσινγκτον σε τοπικούς παίκτες, όπως η Ελλάδα και η Κύπρος. Σε τέτοια περίπτωση ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης και η πολιτική ηγεσία της Κύπρου οφείλουν να προβληματισθούν αν η μη λύση του Κυπριακού και ο σχεδιασμός της εξωτερικής πολιτικής της χώρας μας σε μια λογική μόνιμης αντιπαράθεσης με την Τουρκία ήταν σωστός και αν σήμερα είναι παραγωγικός. Κανένας δεν έχει απαιτήσεις από πολιτικούς και κομματάρχες, που από πρωϊας μέχρι νυκτός κόβουν κορδέλες, να προβαίνουν σε προβλέψεις τέτοιου είδους. Αυτό που απαιτείται, ακόμα και για μια μικρή χώρα όπως η Κύπρος, είναι να υπάρχουν διάφορες δεξαμενές σκέψης στους τομείς της πολιτικής της άμυνας και της τεχνολογίας σε συνεργασία με τα πανεπιστήμιά μας αλλά και ξένα κέντρα για να μπορεί η χώρα μας να αναγιγνώσκει το διεθνές περιβάλλον και να προβλέπει κατά το δυνατόν τις κινήσεις της.
